OPINIE - Herinner u de Olympische Spelen in 2021. Een Afro-Amerikaanse atlete, turnster, winnares van ik-weet-niet-hoeveel medailles, wereldkampioenschappen, Olympische titels, trok zich terug uit de allround finale. Ze kondigde aan dat ze haar gezondheid wil laten voorgaan op de eeuwige roem.
Het was een onuitgegeven statement. Niet veel atleten zijn haar voorgegaan als het aankomt op openlijk nee durven zeggen tegen wat als vanzelfsprekend lijkt, namelijk presteren voor je land en zoveel mogelijk medailles binnenrijven.
Het is een precedent zonder weerga. Wie durft openlijk uitkomen voor zijn of haar zwaktes, mentale problemen of andere? Nochtans is een mentaal probleem een probleem zoals een somatische ziekte.
Het wordt veel makkelijker maatschappelijk aanvaard of getolereerd dat iemand met een gebroken been zes maanden out is, dan dat iemand omwille van psychische last enkele maanden buiten strijd is.
Reeds vele jaren wordt er aan de weg getimmerd om mentale stoornissen uit de taboesfeer te halen. Er is onderwijl ook reeds veel gebeurd, vaak ten goede. Toch is er nog een lange weg te gaan.
Atleten, topsporters zijn mensen zoals u en ik. Met hun sterktes en zwaktes. Openlijk daarover praten in de media, maar ook in beperktere kring, onder vrienden of familieleden, is voor topatleten, maar ook voor gewone stervelingen nog altijd bijzonder moeilijk.
Onze maatschappij verdraagt blijkbaar geen kwetsbaarheid
Het fenomeen om mentale problematiek in de doofpot te stoppen, of er niet over te praten, is geen exclusieve voor mensen aan de top. Ook in de dagdagelijkse praktijk worden we er als huisarts mee geconfronteerd. Mensen die solliciteren voor een job, verzwijgen best hun mentale voorgeschiedenis, kwestie van hun kansen niet te hypothekeren. Iemand die een lening wil voor een huis, vermeldt beter niet dat er een voorgeschiedenis is van mentale 'zwakte'. En zo kunnen we nog wel even doorgaan. Een politicus die zijn emoties toont, dat is eerder een uitzondering op de regel.
Onze maatschappij verdraagt blijkbaar geen kwetsbaarheid. Iedereen moet zich steeds van zijn beste zijde laten zien, ook al loopt het vanbinnen voor geen meter. Een uitwendige glimlach gecombineerd met een inwendige traan. Dat is zowat het plaatje dat je als burger moet opzetten in de publieke sfeer.
Het fenomeen om mentale problematiek in de doofpot te stoppen, of er niet over te praten, is geen exclusieve voor mensen aan de top
We kunnen ons afvragen wat daarvan de oorzaak is? Hoe komt het dat onze wereld er zo ongemakkelijk mee omgaat? Heeft het te maken met ideologie? Is het een uitvloeisel van onze neoliberale logica, waarin het winstprincipe vooropstaat? Houden we onze emoties liever voor onszelf? Zetten we naar de buitenwereld liever een masker op, om in de privésfeer dit masker te kunnen afzetten en ons eigenste zelf te kunnen beleven?
Is het eerder uit angst ingegeven? Is het de druk van de publieke opinie, die alleen maar winnaars en een goed nieuws show verlangt? Moeten onze toppers ons een spiegel voorhouden dat je alles kunt bereiken in het leven, als je maar de fysieke en mentale kracht kunt opbrengen, goed wetende dat niet iedereen geboren is met dezelfde talenten en eigenschappen?
Allicht zal het een combinatie zijn van maatschappelijke, persoonlijke en sociale factoren die maken dat we ons meer comfortabel voelen wanneer we niet alles wat van ons is moeten prijsgeven, dat we een stuk van onszelf enkel en alleen voor onszelf kunnen houden.
Na het winnen van haar tweede gouden Olympische medaille werd Nafi Thiam vanzelfsprekend overspoeld door reporters met vragen over haar prestaties, maar vooral hoe ze zich daarbij voelt. We lijken wel aasgieren, die elke emotie van onze medaillewinnaars willen exploiteren.
Haar eerste woorden waren: "Ik ben op, vooral op het mentale vlak."Wat illustreren deze woorden? Deze enkele woorden, uitgesproken door onze Nafi, zeggen heel veel. Ze wil vooral duidelijk maken dat de voorbije jaren bloed, zweet en tranen gekost hebben, om terug op Olympisch niveau te acteren.
Ze wil duidelijk maken dat ook zij maar een individu is, met ups en downs, met moeilijke momenten tijdens de trainingen, met zoeken naar de juiste balans tussen rust en training. Weinig supporters zijn zich daarvan bewust hoeveel dit allemaal vergt van zulke jonge mensen. Is het dan niet meer dan normaal dat ze een traan laat bij een interview, kort na haar exploot? Het omgekeerde zou pas eigenaardig overkomen. Vergeet niet het adagio: 'brood en spelen...'
Supporters allerhande, gewone burgers, allen kicken ze op de successen van onze medaillewinnaars. Niemand staat er stil bij de vele opofferingen die deze mensen zich moeten getroosten. Niemand stelt zich vragen bij het leven dat deze mensen leiden.
Velen denken: het zijn topsporters, ze moeten daar allemaal maar tegen kunnen. Ze moeten niet klagen. Ze krijgen veel aandacht en aanmoediging, veel roem, en meestal ook een dikke portefeuille... . Al is dat laatste in de atletiek relatief, zeker vergeleken met wat topvoetballers binnenrijven.
Allicht zal het een combinatie zijn van maatschappelijke, persoonlijke en sociale factoren die maken dat we ons meer comfortabel voelen wanneer we niet alles wat van ons is moeten prijsgeven
Dus moeten ze ook kunnen verdragen dat ze 15 interviews en 10 promotionele acts per dag voorgeschoteld krijgen, die, op de keper beschouwd, in hoofdzaak de sponsors dienen, maar die inhoudelijk weinig tot niks voorstellen. Nafi opperde het ook : "Altijd maar diezelfde vragen die ik krijg. Op den duur word je daar moe van..."
Communicatiekanalen zoals Facebook of Instagram spelen in dit verhaal soms een kwalijke rol. Mensen laten zich daar meestal van hun beste zijde zien. Je krijgt een momentopname uit het leven gegrepen. Een beeld van een skireis, een zonnige vakantie in Spanje, een foto met het parcours van 10km dat een sportieve sterveling heeft afgemaald, met snelheid en wattages erbij, de aanschaf van een nieuwe moto of auto, je kan het zo gek niet bedenken of het passeert allemaal de revue.
Het achterliggende doel is meestal een beeld ophangen van jezelf voor de buitenwereld. Een beeld dat toont dat je erbij hoort, dat je meetelt, dat je bezig bent met je lichaam, je verzorgt, je conformeert aan de geldende normen. Op den duur leidt dit tot pathologische fenomenen zoals zelfverheerlijking of geldingsdrang die de gezondheid kunnen aantasten.
Media zoals Facebook, Instagram en andere zijn dan ook kanalen bij uitstek om uiting te geven aan wat mensen drijft, belangrijk vinden, mooi vinden, verdrietig maakt, enz. Op zich lijken dit onschuldige media. De meest uiteenlopende posts vind je daar terug.
Een beeld dat toont dat je erbij hoort, dat je meetelt, dat je bezig bent met je lichaam ... Op den duur leidt dit tot pathologische fenomenen zoals zelfverheerlijking of geldingsdrang die de gezondheid kunnen aantasten
Het kan pas gevaarlijk worden als mensen persoonlijke meningen of opinies posten. Dan krijg je algauw een ander beeld. Sommigen gaan zich daar niet aan storen. Anderen zullen dit persoonlijk nemen, en in de tegenaanval gaan. Op die manier is al menig verschil in opinie uitgevochten op dat medium.
Nochtans is Facebook niet de plaats om op een verantwoorde manier met anderen in discussie te gaan. Algauw verzanden discussies in persoonlijke verwijten. Mensen wordt beschuldigd zonder de persoon in levende lijve te hebben gezien. Er worden conclusies getrokken die kant noch wal raken.
Het is natuurlijk ook makkelijk om relatief anoniem, zonder de tegenpartij vaak te kennen, van leer te trekken. Mocht men dezelfde persoon in real life tegemoet treden, dan vrees ik dat de discussie wel eens gans anders zou kunnen uitdraaien. Anoniem kan je zeggen wat je wil, en is de drempel om verbaal over de schreef te gaan veel lager. Velen generen zich dan ook niet om digitaal nog net niet op de vuist te gaan met de tegenstrever.
De introductie van die digitale kanalen in de levens van mensen zorgt ervoor dat je minstens voor een deel bent overgeleverd aan de grillen van die wereld
De introductie van die digitale kanalen in de levens van mensen zorgt ervoor dat je minstens voor een deel bent overgeleverd aan de grillen van die wereld. Je moet je overleveren aan de spelregels ervan.
In zekere zin kun je daar een analogie trekken met wat topsporters in de publieke wereld moeten ondergaan. Ze worden in een keurslijf gedwongen van verplichtingen en actes de présences die 'er nu eenmaal bijhoren'. Zij bepalen niet de contouren waarbinnen ze kunnen acteren. Dat wordt hen gedicteerd door de maatschappij, door de media die hen constant achtervolgen.
Dan hoeft het ook niet te verbazen dat mensen zoals Thiam, maar ook andere topsporters, soms eventjes genoeg hebben van al dat gedoe, en een time-out inlassen.
Dr. Wouter Van den Abeele is huisarts, Zelzate. Deze opinie is ook verschenen in Artsenkrant.