In 2021 lanceerden vier ministers 'het federaal plan voor de preventie van stress en voor mentale veerkracht op het werk'. Maar wat is veerkracht nu juist, en hoe kun je die ontwikkelen?
Veerkracht is een persoonlijkheidstrek die bepaalt hoeveel impact stress en tegenslag op je zullen hebben, legt Toon Cornelis uit. Hij is therapeut en is ook actief als coach bij Kwadraet, een organisatie gespecialiseerd in persoonlijke vorming en groepsbegeleiding over en via cocreatie. "Zoals andere persoonlijkheidskenmerken is veerkracht deels genetisch voorbestemd, maar ontwikkelt ze zich via opvoeding, ervaring en omstandigheden. Je kan ze in essentie niet veranderen: als je een zwakke veerkracht hebt, zal dat zo blijven. Maar je kan wel leren hoe je daar mee omgaat."
"Het begint dus bij jezelf te leren kennen. Hoe ga je om met tegenslagen? Wat doet stress met mij? Dat lijkt bij een zorgberoep echt wel iets om eens grondig over te reflecteren, omdat zorgverleners in een veeleisende omgeving werken. Trek daar ook tijd voor uit, bijvoorbeeld één keer per maand."
Vijf factoren
Bij de trainingen voor Kwadraet volgt Toon Cornelis het wetenschappelijk onderzoek van Michael Portzky over veerkracht. Dat model wordt ook door het Vlaams Instituut Gezond Leven gebruikt, gekend van de site Fit in je Hoofd. Volgens Portzky zijn er vijf deelfactoren die samen je veerkracht uitmaken.
Equanimity staat voor een gebalanceerde kijk op het leven. "Je moet ook de positieve kanten zien, want die geven je energie. Kom je thuis na een zware werkdag of heb je een patiënt gezien met een verhaal dat zwaar weegt, focus dan ook op de positieve aspecten. Wat heb jij kunnen betekenen in deze situatie? Een tip: we halen energie uit onze talenten. Vraag je eens af wat jij graag deed als kind. Wat zegt dat over jouw talenten en competenties? Kijk of je daar iets mee kan doen in je vrije tijd."
Perseverance staat voor doorgaan, ook bij tegenslagen. "Vraag je af wat maakt dat je iets volhoudt. Hoe blijf je betrokken, en hou behoud je je zelfdiscipline? Voor artsen is het hierbij ook belangrijk om therapeutische hardnekkigheid te vermijden; je moet niet tegen beter weten in blijven volhouden. Dat vloekt voor sommige artsen wellicht met hun eed, maar het is een inzicht uit oplossingsgericht werken: als iets niet werkt, stop er dan mee."
"Of dit nog goed zit, merk je aan hoe je omgaat met dankbare reacties van patiënten. Als je die wegwuift, is je balans van geven en ontvangen wellicht verstoord. Wie te veel geeft, heeft moeite om te ontvangen en allicht ook om te stoppen met geven. Ga dan na vanuit welke nood je zo veel moet geven en leg jezelf op om woorden van dank binnen te laten komen."
Self-reliance staat voor zelfvertrouwen, het geloof in eigen kunnen. "Het is ook weten dat anderen vertrouwen in je stellen, wat vaak het antwoord is op de vraag 'voor wie of wat hou je dit vol?' Maar self-reliance moet gecombineerd zijn met een realistische kijk op je kunnen en je beperkingen. Zorgverleners zijn heel sterk in zorgen voor anderen, maar laten soms na om voor zichzelf te zorgen. Maar je kan pas duurzaam voor de ander zorgen als je voldoende voor jezelf zorgt. Dat is de reden waarom ik als therapeut altijd een kwartiertje tijd inbouw tussen twee cliënten. Een huisarts kan gerust vragen dat de volgende patiënt heel even wacht tussen twee raadplegingen."
Een tip: we halen energie uit onze talenten. Vraag je eens af wat jij graag deed als kind
Meaningfulness is het leven en de eigen bijdrage als zinvol ervaren. "Er zijn genoeg dingen die het leven de moeite waard maken. Een tip: vraag je op het einde van de week eens af wat de week de moeite maakte, zowel qua werk als privé. Hoe zit het ook met de balans tussen die twee? Stel je dan voor dat alle weken zo zouden zijn voor de rest van je leven. Als je dat een gruwelijke gedachte vindt, is het tijd om er iets aan te doen. Specifiek voor zorgverleners is dat zij geconfronteerd worden met ziektes, met overlijdens, met ellende. Genieten van schoonheid, in welke vorm dan ook, kan die negatieve aspecten compenseren."
De laatste factor volgens Portzky, existential aloness, houdt in dat elk levenspad uniek is en dus ook au fond alleen af te leggen. "Hoe goed je ook omringd en gesteund bent, uiteindelijk moet je je pad alleen gaan. Iemand die de diagnose kanker krijgt, zal veel hebben aan ondersteuning, maar de angst dat de kanker fataal afloopt moet die persoon alleen dragen. Er zijn twee auteurs die me inspireren over dat thema.
Viktor Frankl is een Weense arts die de concentratiekampen heeft overleefd. Hij stelt dat je je lot niet in handen hebt, maar wel de manier hoe je ermee omgaat. Niet alles in het leven is pret en zonneschijn, maar je kan je lot waardig dragen. De andere is Etty Hillesum, die omgekomen is in een concentratiekamp. Van haar is de uitspraak: 'boven ieder steegje staat de volledige hemel'."
Dit artikel is verschenen in Artsenkrant.